افتخارات ایران از آرش کمانگیر، رستم و سهراب، کاوه آهنگر، یعقوب لیث، فردوسیِ پاک‌زاد، ابوریحان، ابن‌سینا، خیام و خواجه نصیر و دیگر مفاخر و مشاهیر و دانشمندان گرفته تا دلاورمردانی که با نثار خون خود مرز پرگهر را پاسداری کرده‌اند یکان‌یکان پیش چشمش ظاهر می‌شود. هر ایرانی می‌داند که ایران مرز پرگهر است و در مواقعی که برای پاسداری از این مرز و بوم به هر طریق ممکن باید بجوشد و بخروشد. هر ایرانی باید به‌یاد آورد که این ایران‌شهر سرچشمه هنر و دانش و خرد است. وقتی شاهنامه -که به حق ارجمندترین اثر ادبی این سرزمین است- با ستایش خِرد آغاز می‌شود هر ایرانی باید بداند که پشتش به تاریخ و تمدنی به استواری دماوند گرم و محکم است. ایرانیان همواره باید این مطلب مهم را به یاد داشته باشند که این خاک «دُرّ و گوهر» است.

در درازنای تاریخ، آثار هنری و ادبی متعددی هست که این نکته مهم را یادآوری می‌کنند؛ یعنی یادآوری می‌کنند که ما که هستیم و ایران کجاست و چه تاریخ و تمدنی داریم. یادآور می‌شوند که ما بار امانت گرانی بر دوشمان است. تخت‌ جمشید، پاسارگاد، بیستون، طاق کسرا، طاق بستان، گنبد قابوس، میدان نقش جهان اصفهان، سیراف و کُنگ، قنات قصبه گناباد، باغ شازده ماهان، شاهنامه فردوسی، پنج گنج نظامی، کلیات سعدی، مثنوی معنوی، دیوان حافظ،جامع التواریخ، هزارویک شب و هزاران گوهر بی‌قیمت دیگر کارشان یادآوری حقیقت ما به ما است. در این میان یک اثر بدیع و معاصر هم چنین رسالت خطیری بدوش کشیده است و هر ایرانی با شنیدن آن سرش به آسمان می‌رسد. این اثر چیزی نیست جز: سرود ای ایران، ای مرز پُرگهر.

در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای متفقین، تهران را اشغال کرده بودند، حسین گل‌گلاب در خیابان هدایت شاهد ضرب‌و‌شتم بقال ایرانی توسط یک سرباز انگلیسی است. حتی به یک افسر نظامی هم که به قصد مداخله وارد ماجرا می‌شود، سیلی محکمی می‌زند. گل‌گلاب، پس از دیدن این صحنه، با چشمان اشک‌آلود به دیدن روح‌الله خالقی، می‌رود و ماجرا را بازگو و می‌گوید «کار ما به اینجا رسیده که سرباز اجنبی توی گوش نظامی ایرانی می‌زند». این ماجرای ناگوار انگیزه‌ای می‌شود روح الله خالقی، موسیقی‌دان و نادره دوران با گل گلاب تصنیف ای ایران را بسازند.

تصنیف ای ایران ظرف یک هفته، با یک ارکستر بزرگ ساخته می‌شود و با خوانندگی غلامحسین‌خان بنان اجرا می‌شود. ای ایران بار‌ها در حیات خالقی و گل‌گلاب، اجرا شد؛ آن هم در ارکستری که بیشتر توسط هنرجویان هنرستان موسیقی در دوره مدیریت خالقی تشکیل شده بود و چهره‌های آشنایی چون ارفع اطرایی، هوشنگ ظریف، افلیا پرتو، گلنوش خالقی و انوشیروان روحانی در آن بودند و حتی پای این سرود به سینما هم کشیده شد. ویژگی شعر ‌ای ایران این است که همه واژگان آن به فارسی است و واژگان بیگانه در آن راه نیافته و در فضایی حماسی و در آواز دشتی ساخته شده است.
هر ایرانی اعم از زن و مرد یا خرد و کلان همه آن یا بخش‌هایی از سرود ای ایران را به یاد دارد و با شنیدن آن بی‌اختیار به افتخار و پاس ایران برمی‌خیزد. این اثر به دلایل متعددی جاودانه شده است. مهم‌ترین دلیل ماندگاری و قبول این اثر، صرف نظر از روانی شعر، آهنگسازی درخشان و صدای و اجرای مؤثر خواننده، محتوای آن است که ما را به ریشه‌هایمان پیوند می‌زند.

در تعاریف یونسکو، چنین آثاری که نسل به نسل منتقل می‌شود، مصداق تمام‌عیار «میراث فرهنگی ناملموس» است. سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در اردیبهشت مفتخر شد «ای ایران، ای مرز پُرگُهر» را در فهرست ملّی میراث‌ فرهنگی ناملموس ثبت کند. اگر چه، پیشتر این سرود در دل و جان ایرانیان ثبت شده بود.

*. مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری

انتهای پیام/